Hai người đàn ông làm việc “không doanh thu” để giữ mãi nét xuân

Chú Nguyễn Văn Léo

“Ông vua” của những mô hình tàu thuyền

Xuất hiện trong chương trình Mãi mãi thanh xuân, chú Nguyễn Văn Léo (69 tuổi) đến từ Bến Tre - là nghệ nhân chuyên sáng chế các mô hình tàu thủy, tàu đánh bắt thủy sản và máy bay... Chú bắt đầu tiếp xúc với công việc này từ năm 1989 và đến nay, bộ sưu tập của chú đã lên đến hàng trăm chiếc. Và với một “bảo tàng” tàu thuyền của mình, năm 2010 chú Léo đã được sách kỷ lục Việt Nam công nhận là người sở hữu mô hình tàu thuyền đánh bắt thủy hải sản và phương tiện đường sông nhiều nhất Việt Nam.

Chú Léo vốn là một ngư phủ, từ nhỏ đã đi biển đánh bắt cá nên những tình cảm dành cho biển cả đã thấm sâu vào trong máu từ lâu. Đất nước ngày càng phát triển nên hình ảnh những chiếc ghe chài, tàu cá, thuyền nan khi xưa giờ đã dần mất bóng. Thế nên, chú bắt đầu chế tác lại những con tàu mà chú ấn tượng nhất, trong đó chiếm phần lớn là những con tàu của vùng biển Nam bộ, những con tàu gắn liền với vùng quê của mình và một số khác gắn liền với tỉnh bạn. 

Vốn là một ngư dân ít chữ, lại chưa từng qua trường lớp đào tạo hay được học hỏi từ những người có kinh nghiệm nên trong quá trình chế tác, chú Léo gặp không ít khó khăn. Nhưng với một niềm đam mê mãnh liệt, hàng ngày, chú tự mày mò, kỳ cạch đục đẽo, phục dựng lại những con tàu xưa cũ. Mục đích ngoài việc làm kỉ niệm, hơn hết là để thế hệ trẻ sau này tìm hiểu nghiên cứu và biết về phương tiện ngày xưa mà người dân từng sử dụng phục vụ cho đời sống hằng ngày.

Một điều đặc biệt ở các tác phẩm của chú chính là mỗi chiếc tàu đều có một câu chuyện riêng của nó, nó được viết từ chính những kỉ niệm, những sự việc mà chú đã trải qua hay chứng kiến. Mặt khác, các sản phẩm này không phải là một mô hình bình thường như những món quà lưu niệm thường thấy mà nó như một phiên bản thu nhỏ của chiếc tàu thật. Nó đầy đủ tới mức khiến nghệ sĩ Kim Tử Long phải giật mình vì độ chân thật của mỗi một tác phẩm.

Mỗi chiếc tàu bình thường chú Léo mất hơn một tuần để hoàn thành, nhưng tốn thời gian lâu nhất có lẽ là mô hình một chiếc tàu quân sự Mỹ. Những sản phẩm của chú Léo nhiều lần được triển lãm tại các sự kiện, lễ hội lớn ở các tỉnh Đồng bằng sông Cửu Long. Chú còn cho biết, nhiều cơ sở sản xuất hàng thủ công mỹ nghệ tại Bến Tre và các tỉnh khác đã trả giá hàng chục triệu đồng nhưng chú từ chối không bán vì chú muốn giữ lại để sau này con cháu biết về hình ảnh, lịch sử của những con tàu mà cha ông gắn bó và những loại tàu, phi cơ từng gieo rắc đau thương cho đồng bào mình trong năm tháng chiến tranh.

Việc sáng chế các mô hình tàu thuyền và máy bay này như một liều thuốc tinh thần giúp chú giữ mãi thanh xuân và tuổi trẻ của mình

Nghệ nhân kể chuyện giữ nghề làm tranh gói vải dân gian

Xuất hiện trong chương trình Mãi mãi thanh xuân, nghệ nhân cuối cùng của dòng tranh gói vải - vợ chồng chú Hồ Văn Tai và cô Nguyễn Thị Bạch Thuỷ đã trực tiếp thể hiện tài năng với bức tranh Cò Tùng ngay trên sân khấu khiến dàn nghệ sĩ trầm trồ không ngớt.

Tranh gói vải là loại tranh tạo hình nổi bằng chất liệu vải trên nền giấy. Ban đầu tranh gói vải đơn thuần là dòng tranh chuyên về chân dung để dùng trong thờ phụng, về sau, tranh có thêm nhiều chủ đề phong phú, được sử dụng làm quà tặng trong các dịp đám cưới, mừng thọ, tân gia. 

Tranh gói vải bắt đầu phát triển, đặc biệt hưng thịnh ở Nam Bộ trong giai đoạn thập niên 50-60 của thế kỷ XX. Hiện nay, người còn làm và lưu giữ dòng tranh gói vải, cũng là nghệ nhân cuối cùng của dòng tranh này là chú Hồ Văn Tai (81 tuổi) và vợ là cô Nguyễn Thị Bạch Thủy (76 tuổi).

Vợ chồng nghệ nhân Hồ Văn Tai

Chú Tai sinh ra trong một gia đình nông dân ở huyện Châu Thành, tỉnh Đồng Tháp. Từ nhỏ, chú đã bộc lộ năng khiếu với hội họa thể hiện qua việc vẽ tranh phong cảnh, tranh thú tặng bạn bè. Một lần, chú tình cờ gặp tranh gói vải ở cửa hiệu Thủy Tiên của ông Trần Văn Huy người sáng tạo nên dòng tranh này. Sự kiện ấy trở thành bước ngoặt quan trọng trong cuộc đời chú. 

Được gia đình ủng hộ, chú Hồ Văn Tai quyết định theo học nghề với chính cha đẻ của dòng tranh này. Năm 1956, cửa hiệu Thủy Tiên chuyển về Sài Gòn, chú cũng đi theo, vừa để làm thợ vừa để hoàn thiện tay nghề. Không chỉ làm nghề, chú còn xác định phải phát triển nghề, vì vậy ngoài việc học nghề, chú còn học vẽ với nghệ sĩ Mai Lân là giảng viên trường Mỹ thuật Gia Định, từ đó, tranh chú làm ra rất đẹp, rất sinh động. 

Nhờ năng khiếu bẩm sinh cùng với tinh thần lao động nghiêm túc cần cù, các tác phẩm của chú dần được công chúng thừa nhận và yêu thích. Năm 1960, chàng trai tỉnh lẻ mạnh dạn mở cửa tiệm tranh gói vải với tên gọi Trúc Lam, thời điểm này được coi là thời hoàng kim của tranh gói vải. 

Không chỉ cho chú một phương kế để mưu sinh, tranh gói vải còn se duyên cho chú và cô Thuỷ. Suốt mấy chục năm, cô vừa là vợ vừa là đồng nghiệp đã luôn đồng hành, ủng hộ chú trong việc làm tranh dân gian. 

Hơn 60 năm theo đuổi nghề, chú Tai đã làm được hơn 3000 bức tranh gói vải. Tranh của chú có mặt từ Nam chí Bắc, mỗi bức tranh là một đứa con tinh thần ý nghĩa chứa đựng cả công sức lẫn tâm huyết của chú

Ký ức về những đêm chong đèn làm tranh cho kịp đơn đặt hàng đã trở thành những kỷ niệm không thể nào quên, bởi dẫu vất vả cực nhọc, nhưng đó cũng là niềm hạnh phúc khi tranh gói vải được nhiều người chuộng. “Làm tranh như một phần cuộc sống của mình, những khi khách lại nhận tranh mà người ta vừa ý mình cũng thấy lòng mình vui sướng. Làm tranh cũng để mình luyện thêm tính kiên nhẫn, chăm chỉ, nếu không có thì không làm nghề này được...” - cô Thuỷ, vợ chú Tai chia sẻ.

Vợ chồng nghệ nhân Hồ Văn Tai tham gia chương trình "Mãi mãi thanh xuân"

Thời gian thấm thoát trôi nhanh, bạn làm nghề cùng thời với chú Tai nhiều người không còn nữa, một số thì bỏ nghề, nay chỉ còn lại mình chú. Chú thường hay trăn trở về sự mai một của dòng tranh gói vải nhưng cũng đành ngậm ngùi. Nghề làm thủ công vất vả, mất nhiều thời gian công sức nên tuổi trẻ ít ai chịu học, chú chỉ kỳ vọng truyền được nghề cho những đứa cháu của mình. Hai vợ chồng chú cũng đang ấp ủ ước mơ tổ chức được một cuộc triển lãm về dòng tranh này để giới thiệu với mọi người. Có thể thấy, chính những nghệ nhân như chú Tai đã trở thành những mắt xích quan trọng nối dài sức sống cho tranh dân gian.