Vì sao Liên Xô tan rã? Vì sao Việt Nam vẫn đứng vững và phát triển dù Liên Xô sụp đổ? – Hai câu hỏi được đặt ra về một sự kiện được xem là “thảm họa chính trị lớn nhất thế kỷ XX”.
Ngày 31/12/1991 đã trở thành cột mốc không thể quên khi liên bang không thể tách rời - thành trì vững chắc của Chủ nghĩa xã hội sụp đổ đầy đau đớn. Một chế độ xã hội với những thành tựu vĩ đại, đóng góp to lớn cho sự phát triển của nhân loại, góp phần quyết định giải cứu loài người khỏi thảm họa phát-xít, nhưng đã không thể cứu chính mình khỏi sự diệt vong, trở nên trì trệ trước những yêu cầu phát triển trong tình hình mới. Trong đó, cuộc cải tổ sai lầm ở Liên Xô do Tổng Bí thư Đảng Cộng sản Liên Xô - Mikhail Sergeyevich Gorbachev đề xướng là nhân tố trực tiếp dẫn đến sự sụp đổ chế độ Xã hội chủ nghĩa tại đất nước này.
Liên Xô sụp đổ - bi kịch đã được dự báo từ trước
Đất nước của những Lenin, Stalin chìm trong giá lạnh của mùa đông 1991. Dù Liên Xô bước ra khỏi Thế chiến 2 với tư cách người chiến thắng và trở thành một trong hai cường quốc quân sự mạnh nhất thế giới, mở rộng ảnh hưởng ở Đông Âu và hỗ trợ sự ra đời của nhiều nước Xã hội chủ nghĩa, trở thành hình mẫu cho các nước này noi theo, trong đó có Việt Nam. Song, tồn tại trong nội bộ của đất nước này là những cơn sóng ngầm trên trường chính trị.
Đất nước của những Lenin, Stalin sụp đổ vì những "cơn sóng ngầm" chính trị
Sự sụp đổ của Liên Xô có nhiều nguyên nhân nội tại và một nhân tố quan trọng khác trong quá trình tan rã Liên Xô là “con bài Nga” của chính trị gia Boris Yeltsin. Mặc dù Nga và người Nga đã từ lâu có vị trí áp đảo trong nhà nước Liên Xô nhưng có một điều khá ngạc nhiên là một nhà lãnh đạo của Nga như Yeltsin (Chủ tịch Xô viết Tối cao Nga từ năm 1990, và được bầu làm Tổng thống Nga vào tháng 6/1991) lại yêu cầu “chủ quyền” Nga trước Liên Xô vào năm 1990 và đòi “độc lập” hoàn toàn vào năm 1991.
Chính trị gia Boris Yeltsin - người khiến cuộc đảo chính tháng 8/1991 thất bại
Trong khi đó, Gorbachev và những người ủng hộ trong chính phủ liên bang đã thương lượng để đạt được một Hiệp ước Liên bang mới vào thời điểm giữa mùa xuân và mùa hè năm 1991, nhằm giữ cho đa số các nước cộng hòa, bao gồm Nga, ở lại trong một nhà nước liên bang lỏng lẻo hơn, với quyền lực được phân nhiều hơn xuống các nước cộng hòa.
Tổng Bí thư Đảng Cộng sản Liên Xô - Mikhail Sergeyevich Gorbachev
Tháng 8/1991, những người cộng sản cứng rắn trong bộ máy Đảng, quân đội và cơ quan an ninh trung ương của Liên Xô, đứng đầu là Phó Tổng thống Gennady Yanayev đã quyết định thực hiện một cuộc đảo chính khi Gorbachev đang đi nghỉ ở Crimea. Mặc dù vậy, công cuộc cải tổ của Gorbachev từ năm 1985 đã làm suy yếu quân đội và KGB (Ủy ban An ninh Quốc gia) về mặt chính trị và nhóm đảo chính không ý thức rõ về tình thế đã thay đổi này để chủ động sử dụng đúng các lực lượng trung thành với mình. Thêm nữa, bản thân các lãnh đạo đảo chính lại tỏ ra thiếu quyết tâm khi gặp phải sự thách thức từ phía Boris Yeltsin khiến cuộc đảo chính thất bại nhanh chóng.
Thất bại của phe đảo chính góp phần đẩy nhanh quá trình sụp đổ của Liên Xô
Những diễn biến ở Liên Xô thu hút sự quan tâm rất lớn của dư luận thế giới, đặc biệt là các nước tư bản. Trong khi đó tại Việt Nam, chúng ta cũng đặt ra những câu hỏi mang tính thời đại: Liệu Liên Xô có biến động không? Và kịch bản biến động đó sẽ như thế nào? Những câu hỏi quyết định đến vận mệnh đất nước, đến một thể chế còn non trẻ, và quyết định đến cả sự tồn vong của một dân tộc.
Những diễn biến ở Liên Xô đặt Việt Nam vào những thử thách không hề nhỏ
10 tập phim (đã phát sóng tập 6 tối 22/12) do Media 21 và Đài Truyền hình TP.HCM hợp tác sản xuất với những nội dung quý hiếm, lần đầu được công bố, như tài liệu các nhà lãnh đạo Việt Nam, lực lượng Tình báo Quốc phòng Việt Nam đã chủ động dự báo kịch bản biến động chính trị này như thế nào, những nhận định trong những năm cuối cùng trước khi Liên Xô tan rã, những tác động của Liên Xô đến sự kiện chính trị Đại Hội VI của Đảng ta... Để thực hiện bộ phim, nhóm sản xuất đã gặp gỡ phỏng vấn rất nhiều chuyên gia nghiên cứu về Liên Xô, các nhà sử học trong nước và quốc tế, Đài truyền hình Stalingrad cùng các vị lãnh đạo của Việt Nam.
Bộ phim được sản xuất sau 30 năm sự kiện Liên Xô sụp đổ. Thông qua bộ phim, nhóm thực hiện muốn hệ thống hóa, xâu chuỗi các sự kiện, từ đó phân tích để đưa ra những câu trả lời thỏa đáng để vén bức màn bí ẩn về sự sụp đổ của cường quốc một thời.
Mời quý khán giả đón xem bộ phim tài liệu "Mùa Đông 1991" phát sóng lúc 20g45 từ ngày 17/12 đến 26/12 trên HTV9.
Kim Quyên