Ở đâu và thời nào cũng vậy, trong các dịp lễ hội, chuyện trang hoàng đường phố nói riêng và các không gian công cộng nói chung là việc làm hết sức cần thiết, hết sức tự nhiên để kết nối tình cảm cộng đồng, để tạo ra không khí phấn khởi, vui tươi.
Trang trí đường phố nói riêng và không gian công cộng nói chung trong các dịp lễ tết, thực chất là sáng tạo một công trình nghệ thuật đặc sắc có ý nghĩa cho cộng đồng thưởng thức, chiêm ngưỡng.
Đường hoa Nguyễn Huệ là sáng tạo độc đáo mỗi mùa Tết về của TP. Hồ Chí Minh
Những bức ảnh tư liệu về Tết hay đám cưới xưa vẫn gợi cho chúng ta nhiều xúc động khi nhìn lại những cái cổng chào, cổng cưới thiết kế bằng lá dừa, bông dừa, bông đủng đỉnh, trái cau, bông lúa, cờ ngũ sắc, lồng đèn, hoa cỏ… Rồi có một thời, chất liệu làm cổng chào trang trí được thay thế bằng hoa nhựa, bong bóng đa sắc, mousse, đèn néon màu… Ngày nay, đèn laser có chip tự động đánh sáng được lập trình kết trên những khung, giàn kim loại đã trở thành vật liệu cực kỳ phong phú, nhanh gọn, tiện lợi, dễ tạo hình trong thi công mỗi dịp lễ hội. Và có vẻ như trong những năm gần đây, những vật liệu hiện đại này đang bị lạm dụng trong việc trang trí nơi công cộng, nhất là mỗi độ tết đến xuân về.
Ở nhiều điểm du lịch trên thế giới, việc trang trí không gian công cộng được xử lý sáng tạo, thông minh. Ai đã từng đến phố cổ George Town của thành phố cảng Penang (Malaysia) chắc không thể cưỡng được ý muốn chụp hình với những bức tranh theo hiệu ứng đánh lừa thị giác trên các mảng tường cũ. Những nghệ sĩ ở đây đã tạo ra các hình vẽ từ màu sắc thật của những mảng tường cổ kết hợp với các yếu tố tạo hình thật như xe đạp, cái ghế, xích đu… để du khách cùng “tương tác” với tác phẩm
Một bức tranh tương tác trên phố cổ George Town của thành phố cảng Penang (Malaysia). Khách du lịch có thể vào đây hòa cùng bức tranh để chụp hình.
Những hình thức trang trí không gian công cộng theo xu thế hiện đại như thế cũng đã xuất hiện tại Việt Nam mấy năm gần đây. Ví dụ như các làng bích họa ở Quảng Ninh, Quảng Nam, Quảng Ngãi hoặc những đường tranh ghép gốm, đường tranh graphiti ở Hà Nội. Nhưng so với nhu cầu thì các nỗ lực này vẫn còn quá ít. Trong một xu thế ngược lại, các kiểu “chăng đèn, kết hoa” với vật liệu điện tử ngày càng bị lạm dụng, và đôi lúc gây những ý kiến trái chiều, thậm chí gây những phản ứng trong cộng đồng. Đã có những công trình cổng chào, trang trí đường phố bị phản ứng gay gắt đã buộc phải tháo dỡ.
Sở dĩ có ý kiến trái chiều hoặc chưa thu hút sự thích thú của công chúng vì các công trình ấy có thể chưa được tính toán thận trọng hoặc chưa được tư vấn bởi các nhà chuyên môn giỏi nghề, tâm huyết. Và đặc biệt, người dân phản đối vì công trình ấy quá tốn kém, lãng phí ngân sách, và đôi nơi đôi chỗ có dấu hiệu… tham nhũng!
Một tiểu cảnh trong đường hoa Nguyễn Huệ 2020 - Gia đình chuột múa hát bản hòa ca mùa xuân
Tất nhiên, không thể phủ nhận những nỗ lực của cơ quan quản lý trong việc tạo ra những công trình đẹp và ý nghĩa mỗi độ xuân về (như những sáng tạo đường hoa Nguyễn Huệ, phố đi bộ Nguyễn Huệ hằng năm). Tuy nhiên, những công trình thực sự đáp ứng nhu cầu của người dân như Đường hoa Nguyễn Huệ không phải nơi nào cũng có, và không phải ai cũng có cơ hội đến để chiêm ngưỡng.
Và vì thế, lâu nay, trong ý tưởng tạo nhiều không gian đón xuân cho cộng đồng, đã xảy ra tình trạng những cụm trang trí dịp Tết đến xuân về hết sức dễ dãi, đơn điệu. Tỉnh, thành, quận, huyện, xã, phường đua nhau làm cổng chào; các đường phố trung tâm sặc sỡ đèn laser, đèn led đánh sáng lập trình sẵn; khẩu hiệu đặt trên các công trình này cũng bị “đồng phục” luôn.
Trang trí mỹ thuật tại không gian công cộng có thế mạnh gây hiệu ứng thị giác trực tiếp. Nhưng nếu tác phẩm kém chất lượng sẽ tạo ra cảm giác khó chịu cho người xem. Những dịp lễ hội, các công trình ấy góp phần kết nối tự tình của cộng đồng (như niềm vui đoàn tụ ngày xuân chẳng hạn), nhưng thay vì làm được vai trò tạo ra cảm xúc tích cực, nhiều công trình kém chất lượng có thể gây phiền toái cho số đông. Và không chỉ dừng lại ở yêu cầu văn hóa, thẩm mỹ, các công trình ấy còn phải phù hợp (phù hợp với quy mô, cấp độ, thậm chí với túi tiền của ngân sách), thích dụng, khoa học, bảo đảm an toàn (kể cả an toàn giao thông) nữa!
Để tránh tình trạng “đồng phục” cho không gian công cộng trong những dịp lễ hội, các nhà quản lý cần phải tham khảo ý kiến của giới chuyên môn, và xem xét xin ý kiến của người dân thông qua các phương tiện truyền thông đại chúng trước khi thực hiện!
Phan Văn Tú